TOKSİKOLOGİYA VƏ TERAPEVTİK DƏRMAN MONİTORİNQİ
Terapevtik dərman monitorinqi (TDM) – qanın tərkibindəki dərman konsentrasiyasının ölçülməsinə ixtisaslaşan klinik kimya və klinik farmakologiya bölməsidir. Burada əsas diqqət dar terapevtik “pəncərəyə” malik dərman preparatlarına yönəldilir. TDM dərman dozalarının korreksiya olunması yolu ilə xəstələrə qulluq səviyyəsinin yüksəldilməsini təmin edir.
Dərman konsentrasiyasının nəticələrinə təsir edən çoxsaylı faktorlar var: dərman preparatlarının verilmə vaxtı, keçdiyi yol, dozası, qan nümunələrinin alınması, işlənilməsi, saxlanma şərtləri, analitik metodun həssaslığı, dəqiqliyi, dərmanların farmokinetikası və bir-birinə təsiri.
Komponentlərin hər hansı birinin lazımi səviyyədə yerinə yetirilməməsi, müalicəni optimallaşdırmaq üçün istifadə olunan dərman konsentrasiyasının təsir effektini ciddi şəkildə aşağı salır. Buna görə də ümumi prosesə mütəşəkkil yanaşma vacibdir.
A priori terapevtik narkotik monitorinqi
A priori TDM bir xəstəyə veriləcək ilkin doza rejiminin müəyyən edilməsindən ibarətdir.
A posteriori terapevtik narkotik monitorinqi
Preanalitik, analitik, post-analitik mərhələlərdən ibarətdir , müvafiq vaxtlarda yığılmış bioloji nümunələrdə dərman preparatlarının aktiv və ya toksik formalarının dəqiq və vaxtında müəyyənləşdirilməsinə əsaslanır.
Terapevtik dərman monitorinqi üçün göstərişlər aşağıdakılardır:
- Plazmada dərman konsentrasiyası və farmakoloji təsiri arasında əlaqə;
- Narkotik dərman səviyyəsinin idarə edilməsi;
- Dar terapevtik “pəncərəyə” malik olan dərmanlar;
- Potensial xəstənin dərmana uyğunluq problemi;
- Dərman dozasının yalnız klinik müşahidə ilə optimallaşdırıla bilinməməsi.
Terapevtik monitorinq ilə təhlil edilən dərman nümunələri:
- Aminoqlikozid antibiotikləri (gentamisin);
- Antiepileptiklər (karbamazepin, fenitoin və valproik turşusu);
- Antidepressiv stabilizatorlar ( xüsusilə litium sitrat);
- Antipsixotik prepartalar (pimozid və klozapin);
- İmmunosupresiv maddələr (siklosporin, takrolimus);
- Bioloji monoklonal antikor dərmanları (adalimumab, certolizumab pegol və infliximab kimi);
- Kannabinoidlər (marixuana), opiatlar (morfin, kodein, tebain, heroin).